«اصالت وجود» یکی از بنیادی ترین و اساسی ترین ابتکارات صدرالمتالهین است که بسیاری از مباحث فلسفی تحت تاثیر آن رنگ دیگری به خود گرفته است.با همه وضوح این مساله در نزد ارباب حکمت متعالیه، گاه تقریرهایی نامشهور از اصالت وجود ارایه می شود. آن چه این تفاسیر در باب «ماهیت» می گویند، طیفی است از «سراب محض» بودن تا «عینیت».بر اساس تقریر نامشهور از اصالت وجود، هم چنان که وجود اصالت و تحقق دارد، ماهیت نیز عینیت دارد، ولی ماهیت به نفس وجود، عینیت پیدا کرده و به یک مصداق واحد موجودند. قایل این قول معتقد است که این تفسیر، مراد و مرضی صدرالمتالهین است.در این مقاله بر آنیم تا با بیان تفصیلی محل نزاع، مراد صدرالمتالهین را روشن کرده و ادله و براهین مختلف تقریر مشهور را نقد و بررسی کنیم.

تاملی نو در نظریه عینیت ذات و صفات الهی چکیده: کیفیت رابطه ذات و صفات الهی، از مهمترین مباحث خداشناسی است. یکی از اقوال پر طرفدار در این زمینه، عینیت ذات و صفات است که به نوبه خود به دو شاخه عینیت مفهومی و عینیت مصداقی تقسیم می شود. از آنجا که عینیت مفهومی قولی نادر است بیشتر مباحث نوشتار پیش رو حول محور عینیت مصداقی سامان یافته است. در این مقاله، ابتدا به مفهوم شناسی عینیت مصداقی پرداخته شده است سپس سعی در استقراء تمام ادله عینیت مصداقی شده است. در بخش ارزیابی، عینیت به لحاظ مفهوم شناسی، امری متناقض و تک تک ادله اثبات عینیت مصداقی نیز مورد خدشه قرار گرفته اند. در پایان، این نظریه پذیرفته شده است که عقل و شرع بر اتصاف خداوند به جمیع اوصاف کمالی شهادت می دهند ولی کیفیت اتصاف خداوند به این صفات، امری است که فهم آن از محدوده عقل بشر-که هیچ تجربه ای از ساحت وجوبی نداشته و همواره در دایره امکان زیسته است-خارج است؛ بنابراین، قول مختار، اذعان به اصل اتصاف و سکوت درباره نحوه اتصاف می باشد.

اتصاف ذات الهی به صفات ثبوتی حقیقی و نحوه سازگاری آن با بساطت ذات، مهم ترین چالشی است که از گذشته دور، کانون بررسی الهی دانان ادیان ابراهیمی بوده، در پاسخ آن، دیدگاه هایی نظیر «زیادت صفات بر ذات»، «نیابت ذات از صفات» و «عینیت صفات حقیقی با ذات» مطرح شده است. دیدگاه اخیر که مورد پذیرش اندیشوران زیادی در الهیات یهودی، مسیحی و اسلامی قرار گرفته، همواره در هاله ای از ابهام بوده و تفسیرهای مختلفی برایش ذکر شده است که جستار حاضر به تقریر و ارزیابی مهم ترین آن ها می پردازد. از رهگذر این جستار آشکار می شود که صدرالمتالهین با بهره گیری از مبانی حکمت متعالیه به ویژه نحوه تحقق مفاهیم فلسفی و اندماجی انگاری آن ها در ذات، تفسیر ژرفی از این نظریه ارایه نموده که ضمن پذیرش تغایر مفهومی صفات و ذات و نفی سلبی انگاری صفات ثبوتی، آن ها را به عین وجود ذات و با حیثیت اندماجی آن موجود می داند.

نظریه عینیت عمل و جزا اگرچه بر اساس مفاد برخی از آیات و روایات است اما در ظاهر با ادله دیگر منافات دارد. این پژوهش با روش جمع آوری اطلاعات و تحلیل آن در پی اثبات عدم تنافی نظریه عینیت عمل و جزا با آیاتی همچون وجود معاقب خارجی در عقاب، حبط و تکفیر و تبدیل سییات به حسنات است. از جمله نتایج تحقیق آن که 1-آیات ناظر بر وجود معاقب خارجی تنها دال بر آن است که معاقب خارجی بدن انسان را تحت تاثیر خود قرار می دهد و معاقب خارج از بدن انسان است نه نفس انسان، لذا معاقب خارجی می تواند شانی از شیون نفس انسان باشد چنانکه در آیات بر این نکته تاکید شده که هیزم جهنم، نفس اعمال انسان ها است نه امری ورای آن. تنافی نظریه عینیت عمل و جزا با این آیات در صورتی محقق می گردد که معاقب خارجی علاوه بر این که خارج از بدن انسان است خارج از نفس انسان نیز باشد 2-نابود نشدن اعمال بر اساس نظریه عینیت عمل و جزا منافاتی با آیات حبط و تکفیر و تبدیل سییات به حسنات ندارد چرا که دسته دوم از آیات دال بر مرتفع شدن آثار اعمال حسنه و سییه هستند و دلالتی بر نابودی خود اعمال ندارند.

پژوهش حاضر به دنبال پاسخ گویی به این پرسش اصلی که: «فخر رازی چه نوع رابطه ای را بین ذات و صفات الهی معرفی می-نماید؟» شکل گرفته است، علت انتخاب فخر رازی نگاه غیر خطی او و پرداختن و احیاناً تمایل او به نظریات رقیب است. یافته های پژوهش عبارتند از این که: فخر رازی با فروکاست اغلب مباحث مربوط به صفات به مباحث لفظی، سعی بر این دارد که نزاع های کلامی را به حداقل برساند، اما او بر این نظریه خود استوار نمانده و مباحث وجودشناسانه رابطه صفات و ذات را مورد بررسی قرار می دهد، بررسی نظرات وجودشناسانه فخر به این نتیجه رسید که او وجود صفات را از رهگذر مخدوش کردن دلایل نفی صفات اثبات می نماید، هرچند که فخر در استناد نفی صفات به گونه ای مغالطه آمیز سخن می گوید و خود نیز به نوعی در جرگه ی منکرین صفات -اما با توجیهی متفاوت –است. در ادامه رابطه صفات و ذات الهی را با اشاره و گاه تصریح به عینیت صفات با ذات پیش می برد، هرچند که نمی توان او را مدافع نظریه ی عینیت دانست اما از جهت تحلیل تغییر مواضع کلامیِ او و انصافِ او در پذیرشِ مواردی که ادله را کافی می داند، قابل تأمل و مفید خواهد بود.

امیلیو بتی هرمنوتیست ایتالیایی عینیت گرای نوروش شناختی قرن بیستم است. او که از مخالفان هرمنوتیک فلسفی گادامر است تلاش کرده با ادامه دادن راه شلایرماخر و اصلاح نظریه فهم متن او نظریه هرمنوتیکی جدیدی ارائه دهد که در فهم مراد مولف کارآمدتر باشد. او معتقد است؛ راه رسیدن به مراد مولف بازسازی قصد او از طریق بازسازی اندیشه هایش است. به این منظور وی به دالهای معنادار متن که توسط مولف به کاررفته اند و همین طور جنبه های روانشناختی او و شرایط زیستی اش اهمیت زیادی می دهد. با این حال، وی به دلیل تبعیت از کانت در ساختارهای ذهن قائل به نقش ویژه ذهنیتهای مفسر در تفسیر است. همین نیز سبب شده او عینیت گرای نسبی باشد و نه مطلق. او با توجه به این مشکل برای جلوگیری از ذهن گرایی مخرب در کنار توجه به محوریت مولف در تفسیر، با ضرب چهار قانون و همچنین با بر شمردن اضلاعی برای تفسیر همچون فیلولوژی، تفسیر تاریخی، تفسیر جامعه شناختی (مبتنی بر آراء ماکس وبر)، تفسیر بازتولیدی و تفسیر هنجاری تلاش کرده حدودی را برای نقش مفسر در رسیدن به مراد مولف معین نماید. با این حال به نظر می رسد او با قواعد و اضلاع مزبور نتوانسته به این چالش غلبه کند و عملا هم مولف محور باقی بماند و در عین حال نقش ویژه ای نیز به مفسر بدهد. این مقاله این چالش، راهکار او و نقدهای وارد بر راه کارهای او را بیان می کند.